Charakterystyka rozwoju mowy dziecka.

Dzisiaj troszeczkę inna lekcja. Chciałabym zaprezentować charakterystykę rozwoju mowy u człowieka. Aby móc zacząć mówić w języku obcym musimy poznać proces w którym powstaje sama mowa, dlatego dzisiejsza lekcja jest bardzo naukowa. Ale proszę poświęcić jej swój cenny czas, a na pewno zaczniecie doceniać niezwykły dar jakim jest "mowa". 

      Komunikowanie się  z otoczeniem jest jednym z ważniejszych czynności potrzebnych do rozwoju społecznego- emocjonalnego dziecka. Człowiek poznaje otaczający świat  dzięki rozumieniu mowy, a umiejętność mówienia pozwala mu wyrazić swoje spostrzeżenia, uczucia, pragnienia. Rozwój mowy dziecka przyspieszają częste kontakty słowne z otoczeniem. Zaniedbania w tym  względzie mogą spowodować opóźnienie mowy u dziecka lub jej zaburzenia. Warunki dla prawidłowego rozwoju rodzice mogą zapewnić dziecku już od momentu jego narodzin. Są to osoby przebywające z dzieckiem najdłużej, mają więc największe możliwości wpływania na jego rozwój. Są też pierwszym i najważniejszym wzorem, który dziecko będzie próbowało naśladować.               

       Mowa nie jest umiejętnością wrodzoną. Człowiek nabywa tej umiejętności w ciągu całego swojego życia w kontaktach z ludźmi. Częste kontakty werbalne z otoczeniem, bogacą słownictwo, uczą prawidłowych zasad gramatycznych, właściwego posługiwania się melodią, akcentem i rytmem wypowiedzi.

  Wg I Styczek mowa – jest dźwiękowym porozumiewaniem się ludzi. W celu porozumiewania się     ludzie posługują się językiem, który jest systemem wyrazów i reguł gramatycznych. Mowa jest procesem jednolitym, ale zależnie od aspektu badań można w nim wyodrębnić czynności odbioru mowy oraz wytwór mówienia i rozumienia, czyli tekst.(I. Styczek. Logopedia.W-wa 1980, PWN, str.25)

       Pierwszym sposobem komunikowania się dziecka z dorosłym jest krzyk, który informuje o tym, że dziecko żyje, jego organ oddechowy sprawnie funkcjonuje oraz poprawnie działają więzadła głosowe. Osobowość dziecka kształtuje się poprzez prawidłowy rozwój mowy, który jest głównym środkiem porozumiewania się. Jeśli proces rozwoju mowy przebiega zgodnie z normami, to  rozwój słownictwa i myślenie abstrakcyjne dziecka jest poprawne.

 „Nauka mówienia nie rozpoczyna się bynajmniej w momencie, gdy dziecko wypowie pierwsze     słowa, lecz w chwili jego urodzenia, a nawet wcześniej, w życiu płodowym. Niemowlęta z wrodzonym zainteresowaniem przysłuchują się rozbrzmiewającym wokół nich dźwiękom i potrafią zrozumieć, co mówimy na długo przedtem, zanim same zaczną wypowiadać słowa. Jest to najważniejsza sprawa, którą musimy sobie uświadomić, jeśli chcemy pomóc dziecku w nauce mówienia- zrozumienie  zawsze o krok wyprzedza mówienie”(Clark L., Ireland C.: Uczymy się mówić, mówimy by się uczyć. Poznań 1998, s.21)

1 Okresy rozwoju mowy dziecka.

      Jednym z warunków prawidłowego funkcjonowania człowieka w otoczeniu jest poprawna możliwość komunikacji. Według Leona Kaczmarka, w rozwoju mowy wyodrębnia się cztery okresy: okres melodii, okres wyrazu, okres zdania oraz okres swoistej mowy dziecięcej. (L.Kaczmarek. Kształtowanie się mowy dziecka. Prace ważnych etapów rozwoju mowy dziecka.Prace Komisji Filologicznej Towarzystwa Przyjaciół Nauk. T.XV. Poznań) 

Okresy rozwoju dziecka	Okres kształtowania mowy	Dźwięki		Słownictwo	Forma wypowiedzi
Okres prenatalny	Etap przygotowawczy  0-9 miesiąca życia płodowego	Rozwój mózgu oraz narządów mowy (nadawania i odbioru)
Okres niemowlęcy	Okres melodii (sygnału, apelu) 0-1  roku życia - głużenie - gaworzenie - echolachia	a,e,i,m,b,p,d,t			-krzyk -płacz
Okres poniemowlęcy	Okres wyrazu (sygnału jednoklasowego) 1-2	o,u,a,e,y p,b,m,t,d,n,l,k,ś,ć			wypowiedzenia: -jednoczłonowe -wyraz- zdanie
Okres zdania	2-3 rok życia	a,o,u,e,i,y,ę,ą, p,b,m,w,f,p,b,s,z,c,t,d,n,r ,ś,ć,ź,k,g,x,s,z,,ń	800-1500 wyrazów: rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, liczebniki, przyimki, spójniki ,zaimki, przysłówki		wypowiedzenia dwuczłonowe, zdanie  z podmiotem, i orzeczeniem, zd. oznajmujące, rozkazujące, pytające, wykrzyknikowe
Okres przedszkolny	Okres swoistej mowy dziecięcej (swoistych form językowych) 3-7 rok życia	s,z,c,r	wymowa opanowana, 3500-7000 wyrazów ( w zależności  od środowiska wychowawczego)		pełna umiejętność budowania wypowiedzi  i posługiwania się formami, które obowiązują.

Tabela 1  Etapy w kształtowaniu mowy (Demel G. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola. Warszawa. WSiP. 1996

Pierwszym bardzo istotnym czasem jest okres prenatalny, który jest najważniejszym i najszybszym procesem rozwijania się zarodka. W tym okresie kształtują się aparaty mowy potrzebne do prawidłowego rozwoju w/w umiejętności. Na aparat mowy składa się z narządów ruchomych i nieruchomych. 

 

Rys.1 Narządy mowy(www.wersus.com.pl/.../Narzady_mowy.jpg z dnia 30.05.2010)

    Okres prenatalny

      Rozwój ten dzieli się na trymestry, które każdy obejmuje trzy miesiące rozwoju płodu. Pierwszy miesiąc jest bardzo intensywny pod względem podziału komórki jajowej. Kończy się faza jaj płodowego a rozpoczyna faza embrionalna. W tym stadium około 21 dnia zaczyna pracować serce. Zaczątki 33 kręgów, zamknięty system naczyń krwionośnych oraz zarys okolic głowy jest widoczny u zarodka. Bardzo istotnym dla rozwoju mowy jest wykształcenie się jamy ustnej oraz zawiązki wewnętrznych narządów uszu i nosa.

      Drugi miesiąc jest okresem tworzenia się podstawowych narządów. Głowa staje się największą częścią ciała, a twarz nabiera ludzkiego wyglądu. Zawiązki zębów
są widoczne w tym okresie. Żuchwa i szczęka są całkowicie uformowane. Można zauważyć po kształcie małżowiny usznej pierwsze odziedziczone cechy po  rodzicach. Ważnym elementem w procesie rozwoju mowy jest pojawienie się podniebienia, warg oraz zawiązków języka, które odgrywają ważną rolę w budowaniu aparatu mowy.

 Rys. Rowój płodu w I trymestrze ciążyhttp://dziecko.onet.pl/33678,5,7,dziecko_w_lonie_matki,artykul.html

      Ostatni miesiąc w pierwszym trymestrze rozpoczyna się od przejścia z okresu zarodkowego do płodowego. Dziecko staje się bardziej aktywne oraz pojawiają się indywidualne cechy dotyczące zachowania oraz wyglądu. W tym czasie bardzo ważne jest wzmocnienie mięśni, które formułują fałdy głosowe znajdujące się na bocznych ścianach krtani. Kończąc pierwszy trymestr dziecko osiąga 7,5 cm wzrostu i waży 14 g.

      Cecha charakterystyczna drugiego trymestru jest intensywny wzrost płodu oraz tempo rozwoju mózgu. W czwartym miesiącu zauważono, iż dzięki szybkiemu rozwojowi mięśni karku główka  trzyma się prosto i zajmuje ok. 1/3 część ciała. Płód
 w szóstym miesiącu magazynuje substancje potrzebne dziecku po urodzeniu tj. wapń, żelazo, białko.  Pod koniec drugiego trymestru dziecko osiąga wzrost 35 cm oraz wagę od 50 do 70 dag.

 

Rys. Rozwój płodu w II trymestrze ciążyhttp://dziecko.onet.pl/33678,5,7,dziecko_w_lonie_matki,artykul.html

      Ostatni trymestr polega na wzroście możliwości przeżycia płodu poza organizmem matki. Większość odruchów wrodzonych można już zaobserwować, jak: odruch ssania, poszukiwania pokarmu. W siódmym miesiącu płód coraz częściej układa się główką
w dół i wytwarza się zdolność lewej półkuli mózgowej do przyjmowania dźwięków mowy, natomiast prawa muzyki. Narządy wewnętrzne jeszcze nie są do końca rozwinięte, a w szczególności układ oddechowy w ósmym miesiącu życia płodu.
W ostatnim trymestrze trzeciego miesiąca dziecko na dwa tygodnie przed porodem przestaje rosnąć.

      Rozwój mowy dziecka jest procesem ciągłym od jego poczęcia do momentu osiągnięcia dojrzałości. Wiele czynników wpływa na prawidłowy rozwój dziecka, a tym samym na rozwój jego mowy. Wszystkie dzieci przechodzą te fazy rozwoju w tej samej kolejności, zróżnicowane jest jednak tempo rozwoju, a każda nabyta sprawność zależy od dojrzałości i gotowości układu nerwowego. W okresie prenatalnym zostają wykształcone: jama ustna, gardłowa i nosowa, krtań, tchawica, oskrzela i płuca, są to organy, które w mówieniu odgrywają główna funkcję.

 

Rys. Rozwój płodu w III trymestrze ciąży whttp://dziecko.onet.pl/33678,5,7,dziecko_w_lonie_matki,2,artykul.html 

      Okres prenatalny jest pierwszym, a zarazem najważniejszym, etapem w procesie rozwoju mowy dziecka. Prawidłowe wykształcenie się narządów mowy ma ogromny wpływ na dalsze etapy kształtowania się i rozwijania mowy. Pierwszy krzyk sygnalizuje o stanie zdrowia dziecka. Poprzez pierwsze dźwięki wydawane z narządów mowy noworodek rozpoczyna etap komunikowania się ze światem za pomocą krtani. 

      Okres melodii.

      Przez następne miesiące życia dziecko krzykiem sygnalizuje: głód, ból, mokro, zimno. Matka niemowlaka po pewnym czasie jest w stanie rozpoznać potrzeby dziecka wyrażone krzykiem. Czasami krzyk wykorzystywany jest przez dziecko tylko po to, aby przywołać do siebie matkę. Pierwszy sposób komunikowania się ze światem stanowi pewien rodzaj ćwiczeń oddechowych.

      W okresie od drugiego do czwartego miesiąca życia pojawia się nowa forma komunikacji- głużenie. Specyficzne dźwięki zostają wydobywane przez dziecko, które są bardzo trudne artykulacyjnie. Jest to odruch bezwarunkowy. Pojawia się, gdy dziecko jest zdrowe, syte, wyspane itp. Głużenie to jeszcze nie mowa, ale ćwiczenie narządów artykulacyjnych. W głużeniu wyróżnia się spółgłoski
i samogłoski.(G .Demel. Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola.W-wa.1978, WSiP, str. 13)

      Wydawane dźwięki przez dzieci na całym świecie są najprawdopodobniej jednakowe. Reakcja dziecka poprzez głużenie na widok bliskiej osoby ma charakter samorzutny. Bardzo często można zaobserwować niekontrolowane ruchy kończyn
i całego ciała, które towarzyszą dziecku podczas tej formy komunikacji z otoczeniem.

     Głużenie występuje  u wszystkich dzieci , nawet głuchych i niedosłyszących. Bardzo często jest to przyczyną pomyłek matek, które twierdza ,że dziecko mówiło(głużyło)
 i przestało.

      Około 6 miesiąca życia pojawia się nowa forma komunikacji, zwana gaworzeniem. Jest to warunkowy odruch, który polega na powtarzaniu usłyszanych dźwięków
z otoczenia. W tym okresie dziecko zaczyna bawić się dźwiękiem. Ten trening słuchowy sprawia ze dziecko przekonuje się o tym , ze odpowiednio ułożone narządy mowy powodują wydawanie określonych dźwięków.  Bardzo istotnym elementem
w rozwoju mowy dziecka jest prawidłowy słuch. Organ słuchu, ucho, kształtuje się bardzo wcześnie i jest zmysłem najlepiej rozwiniętym w pierwszych trzech miesiącach, po urodzeniu zaś jest całkowicie dojrzały do pracy. Dzieci niesłyszące nie gaworzą.

      Około 1 roku życia, dziecko nabywa nowe umiejętności w porozumiewaniu się
z otoczeniem. Słowa takie jak : mama, tata, baba, lala są pierwszymi wyrazami wypowiedzianymi przez dziecko ze zrozumieniem. Samogłoski takie jak:/ a, e, i, o, u, y/ oraz spółgłoski: /m, n, p, b, t, d/ są poprawnie wypowiadane przez dziecko. Bardzo ważne jest, aby rodzice jak najwięcej mówili do dziecka w tym okresie. Dorosły mówi do dziecka słowo, które brzmi podobnie do tego, które dziecko już wypowiada. Następuje wtedy pobudzenie słuchowe i w efekcie odpowiedź słowną dziecka.

      Równolegle z rozwojem mowy postępuje rozwój fizyczny. W okresie głużenia- główka dziecka unosi się, w fazie gaworzenia- pojawia się umiejętność siadania, natomiast pierwszym wyrazom odpowiada pozycja pionowa, czyli wstawanie na nóżki.

  Okres wyrazu

      Sygnał jednoklasowy(okres wyrazu) pojawia się w 1-2 roku życia. Bardzo szybkie tempo rozwoju dziecka sprawia, że następuje intensywne poznawanie świata. Bardzo wiele słów, zwrotów i wyrażeń dziecko już rozumie. Pomimo, braku możliwości samodzielnego wypowiedzenia, dziecko komunikuje się za pomocą wyrazu, ale mowa jest nadal bardzo uproszczona. Często można spotkać się z tym, że podaje pierwszą lub ostatnią sylabę wyrazu, np.: daj- da, nie ma – ima …

       Zakres słownikowy dziecka jest ubogi, lecz w czasem wzbogaca się w tempie zawrotnym. Około 12 miesiąca życia, używa 3 słów, w 15 miesiącu życia 19 wyrazów, 22 słowa w 21 miesiącu i jak dziecko osiągnie 2 lata zasób słownictwa wzrasta do 272 wyrazów.(E. Słodowik-Racaj, O mowie dziecka . jak zapobiegać powstawaniu nieprawidłowości w jej  rozwoju. W-wa.  Żak .2000.)

      W tej fazie rozwoju mowy formą wypowiedzi są: wypowiedzenia jednoczłonowe, wyraz-zdanie oraz pseudozdanie. Wymawiane są już wszystkie samogłoski: /a, e, i, o, u, y/ oprócz nosowych:/ą, ę,/ oraz spółgłoski:/ p, b, m, t, d, n, k, ś/, czasami /ć./ Głoski pozostałe zamienia na inne np. dzieci- deti.

     Okres zdania

      Sygnał dźwiękowy pojawia się około 2-3 roku życia. Dziecko ma zasób słownictwa od 800 do 1500 wyrazów. Są to : rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki, liczebniki, przyimki, spójniki, zaimki oraz przysłówki. Jest to okres budowy zdań. Na początku
są to zdania proste, które utworzone są z dwóch lub trzech wyrazów. Następnie około trzeciego roku życia wypowiedzi przechodzą w dłuższe  4-5 wyrazowe zdania. Bardzo ważne jest, aby w tym okresie mówić do dziecka poprawnie, bez spieszczania
i używania tzw. języka dziecinnego. W tym okresie powinny byś opanowane głoski:
 /p, pi, b, Bi, m, mi, w, wi, f, fi, ś, ź, ć, ń, i, ki, gi, k, g, ch, t, d, n, l,/ oraz wszystkie samogłoski. Wymienione głoski nie zawsze wypowiadane są w sposób poprawny,
 ze względu na małą sprawność narządów artykulacyjnych, zwłaszcza w trudniejszych zestawieniach.

     Mowa dziecka staje się zrozumiała nie tylko dla najbliższego otoczenia. Dziecko tworzy dwuwyrazowe zlepki zdań np. mama koko. Wraz z biegiem rozwoju są one zastąpione równoważnikami zdań.

     Najczęstsze zmiany językowe pojawiają się około  trzeciego roku życia. Dzieci opuszczają sylaby początkowe lub końcowe, przestawiają głoski w wyrazach
oraz tworzą nowe wyrazy. Pod koniec tego okresu mogą pojawiać się głoski: /s, z, c,/ a nawet /sz, ż, cz, dż./ Dziecko nie potrafi wypowiedzieć tych głosek, ale wie jak powinny brzmieć. 

 

    Okres swoistej mowy dziecięcej

      W tym czasie następuje doskonalenie prawidłowej mowy. W wieku czterech lat dziecko powinno umieć rozróżnić głoski /s, z, c, dz / od / ś, ź, ć, dź). Głoska
 / r / powinna być już w tym okresie wymawiana. Bardzo często dziecko zamienia
/ l / na / r /, np. lalka- rarka. Jest to typowy objaw hiperpoprawności.  Czterolatek jest obecnie w stanie opowiedzieć bajkę, mimo tego że mowa jest jeszcze daleka
od doskonałości. Wyrazy są poskracane, głoski poprzestawiane, grupy spółgłoskowe- uproszczone. Pojawiają się neologizmy językowe oraz nowe zlepki wyrazów.

        Sześciolatek powinien wymawiać słowa poprawnie pod względem artykulacyjnym, natomiast około siódmego roku życia mowa powinna być prawidłowa pod względem gramatycznym i składniowym. Istotne jest, aby dziecko ukończyło prawidłowy rozwój mowy przed podjęciem nauki w szkole. Jednak coraz częściej spotyka się opóźnienia rozwoju mowy w okresie przedszkolnym. Wszelkie zaburzenia i wady wymowy po skończeniu przez dziecko sześciu lat, określane są jako opóźnienie rozwoju mowy.(Red. Grabias S., Kurkowski M., Typologie zaburzeń słuchu, głosu
i komunikacji językowej., Lublin, PTL. 2000)

Lp.	Etapy rozwoju języka	Wiek wchodzenia  w etap
1.	Krzyk	Narodziny
2.	Wokalizacja(głużenie)	6 tygodni
3.	Gaworzenie	6 miesięcy
4.	Wzory intonacji	8 miesięcy
5.	Wypowiedzi jednowyrazowe	1 rok
6.	Wypowiedzi dwuwyrazowe	18 miesięcy
7.	Formy odmiany wyrazów	2 lata
8.	Pytania, przeczenia	2 i 1 roku
9.	Budowanie rzadkich lub wysoce złożonych konstrukcji	6 lat
10.	Dojrzałe mówienie	10 lat

Tabela: Opracowanie własne

    

  Prawidłowy rozwój mowy charakteryzuje się przechodzeniem od najprostszych struktur do rozwiniętej struktury zdania pojedynczego i złożonego. Określone struktury językowe decydują o prawidłowym przebiegu mowy dziecka. Jeżeli mowa dziecka jest już dostatecznie rozwinięta to wskazane jest wprowadzać naukę drugiego, obcego języka. 

Środowisko, a właściwości rozwoju mowy dziecka.

      Środowisko wychowawcze składa się z podstawowej komórki społecznej, czyli rodziny. Wpływ najbliższych na rozwój mowy dziecka jest najsilniejszy w okresie dzieciństwa. Właśnie ze względu na tę odpowiedzialność za dziecko, rodzinę można nazwać instytucją. Rodzina stanowi zarazem podstawową grupę społeczną, elementarną komórkę życia w społeczeństwie.

…rodzina to grupa oparta w zasadzie na współżyciu płciowym, dostatecznie ścisła i trwała, aby stworzyć warunki dla prokreacji i wychowania dzieci (S. Kowalski: Socjologia wychowania w zarysie. PWN Warszawa. 1974)

      Od najdawniejszych czasów rodzina stanowiła podstawowe funkcje opiekuńczo-wychowawcze wobec dziecka. Nie mniej jednak w różnych czasach inaczej pojmowano opiekę i wychowanie dzieci. Obecnie rodzina stanowi w życiu dziecka pierwsze
i naturalne środowisko wychowawcze. Jest podstawową formą opieki nad dzieckiem od jego urodzenia aż do uzyskania przez nie samodzielności. To właśnie tu dziecko zdobywa swoje pierwsze doświadczenia społeczne, uczy się określonych zachowań, norm postępowania, poznaje różnorodne formy, wzorce i nakazy. Rozwija swoją indywidualność, osobowość i  psychikę.  Rodzice są pierwszymi opiekunami
i wychowawcami, stąd ich tak ogromny wpływ na późniejsze  zachowanie potomka.
To oni ponoszą odpowiedzialność za zaspakajanie potrzeb dziecka, dotyczy to przede wszystkim potrzeb emocjonalnych i materialnych.    

      Oprócz funkcji wychowawczych rodzina spełnia wiele innych funkcji, które rzutują na proces wychowania w niej. Wychowanie w rodzinie jest zatem wychowaniem naturalnym, w odróżnieniu od wychowania intencjonalnego, realizowanego w specjalnie do tego celu powołanych placówkach.

    Środowisko rodzinne, a rozwój mowy dziecka.

              Rodzina jest podstawowym środowiskiem kształcenia mowy i myślenia dziecka.

To właśnie w niej dziecko uczy się podstawowych czynności dnia codziennego: ubieranie, rozbieranie, mycie, jedzenie, zabawę itp. Jest to okres w którym dziecko może pytać o wszystko na bieżąco i zwykle powinien otrzymywać cierpliwą odpowiedź. Szczególnie ważne jest to w wieku pytań i przekory, gdy rodzice zasypywani są lawina pytań o otaczającym nas świecie.

     Już Arystoteles uważał, że ludzie rodzą się z niezapisanym umysłem, który wypełnia się podczas życia-tabula rasa.

 Tabula rasa(łac. „zatarta, niezapisana tablica”), zwrot używany w filozofii,  oznaczający          umysłu przed przyjęciem wrażeń otaczającego go świata. (Aduszkiewicz. A. Słownik filozofii. Świat książki. Warszawa. 2004)

      Poprzez doświadczenia życiowe, słowa rodziców do dziecka są kodowane w mózgu dziecka. Rodzice spełniają rolę pierwszego nauczyciela mowy, dlatego istotne jest, aby  do dziecka mówiono prawidłowo. To rodzice udoskonalają i korygują mowę dziecka
w okresie niemowlęcym.

       Niestety nie każda rodzina wpływa pozytywnie na rozwój mowy dziecka. Bardzo często zaburzenia mowy są spowodowane nieumyślnym naśladowaniem mowy dziecięcej przez rodziców lub dziadków. W takich przypadkach dziecko uczy się
z błędami i bardzo trudno jest w późniejszym okresie wyeliminować z mowy dziecka błędy językowe, które są czasami nieodwracalnym procesem rozwoju mowy. Bardzo ważną rolę odgrywa kontakt dziecka ze środowiskiem nie tylko domowym. Rodzice powinni zadbać o rozwój społeczno-emocjonalny dziecka, poprzez kontakty
z otoczeniem. W ten sposób opiekunowie dają dziecku możliwość do poznawania wielu wzorców do naśladowania.

      W XXI wieku zaobserwowano, iż rodzina często poddawana jest bardzo trudnym zadaniom. Jednym z nich jest zmiana miejsca zamieszkania lub rozłąka rodziców
 z dziećmi. W takich sytuacjach często wpływa to na proces rozwoju mowy u dzieci. Jeżeli rodzina posługuje się językiem polskim, natomiast zamieszkuje kraj w którym dominującym językiem jest język angielski, to można zaobserwować wpływ środowiska kulturowego na rozwój mowy dziecka.

Środowisko kulturowe- wartości, normy, wzory zachowania, poglądy i  wyobrażenia przyjęte
w  danej zbiorowości społeczeństwa, jej systemy wychowawcze m.in. tradycja.(Encyklopedia  Popularna PWN, Warszawa, 1982)

      Środowiska wielojęzyczne, gdzie wychowuje się dziecko, a należy przypomnieć o „złotym okresie mowy dziecka”, który trwa od urodzenia do trzeciego roku życia, ma ogromny wpływ na proces dalszego rozwoju mowy. Jeżeli rodzice są innego pochodzenia i używają swojego ojczystego języka do dziecka, co sprawia że ilość przyswajanych słów, zwrotów w tym okresie jest bardzo duża i może to spowodować opóźnienia mowy. Jednak z czasem dziecko posługuje się nie jednym,a dwoma językami (Hamers, J.F. i Blanc, M.H.A. Bilinguality and bilingualism, Cambridge, M.H.A. 2004)

     Środowisko przedszkolne, a rozwój mowy dziecka.

      Przedszkole odgrywa równie ważną rolę w kształtowaniu mowy dziecka jak rodzice. Przedszkole współpracuje z rodzina i środowiskiem, sprawuje opiekę nad zdrowiem i bezpieczeństwem dzieci, stymuluje ich wszechstronny rozwój, prowadzi działalność profilaktyczną i kompensacyjną, przygotowuje do szkoły.(M. Kwiatkowska i Z. Kopińska. Pedagogika przedszkolna. WSiP, Warszawa, 1978)

      Nauczyciel nie powinien mieć wady wymowy, gdyż to on jest wzorem do naśladowania. Dzieci poddawane są presji tego wzoru i naśladują go. Zadaniem nauczyciela jest więc budzenie wrażliwości dziecka na piękno otaczającego świata. Dziecko uwielbia się bawić , a każdy nauczyciel wie ze poprzez zabawę najlepiej nauczyć dziecko poprawnej mowy. Dlatego bardzo ważną rolę odgrywa ilość oraz jakość  różnorodnych zajęć w przedszkolu.

      Rodzic powinien współpracować z nauczycielem i logopedą. Powinien mieć świadomość tego jak rozwija się mowa dziecka i jak może pomóc w tak ważnym procesie rozwoju dziecka. Jedną z podstawowych ról rodzica jest współpraca nauczyciela i rodzica w przedszkolu, jak i w szkole.

Pozdrawiam serdecznie :)